Orłowski Józef Kazimierz (1862–1943), dziennikarz i literat, działacz polityczny, współpracownik organizacji polonijnych w Stanach Zjednoczonych, plenipotent Ignacego Paderewskiego. Ur. we Lwowie 17 III, prawdopodobnie w rodzinie ziemiańskiej, ukończył prawo na UJ w drugiej połowie lat osiemdziesiątych XIX w. Od 1 X 1889 do poł. 1893 r. był redaktorem naczelnym i wydawcą krakowskiego dziennika „Kurier Polski”. W związku z prowadzeniem pisma O. pozaciągał długi, których nie był w stanie spłacić. Przeniósł się do Wiednia i w l. 1899–1903 praktykował jako adwokat. W r. 1900 ogłosił (pod nazwiskiem Lubicz-Orłowski) książkę Nasi przemysłowcy i ich protektorowie (Wiedeń). Za nadużycia pieniężne został skreślony z listy adwokackiej i 28 I 1905 skazany przez sąd krajowy w Wiedniu na 4 lata więzienia. W sierpniu 1907 darowano mu resztę kary i O. wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Już w r. 1908 związał się z Janem F. Smulskim, młodym bankierem i działaczem polonijnym w Chicago, później prezesem Wydziału Narodowego, i przez wiele lat był jego agentem prasowym i finansowym. O. wydał powieść Podpory samorządu (Milwaukee 1909), w której krytycznie charakteryzował socjalistów i ludowców działających na wsi galicyjskiej, szkic historyczno-społeczny pt. Polacy pod zaborem austriackim (Chicago 1910), powieść z czasów pierwszej wojny światowej, W żelaznych kleszczach (Chicago 1915), powieść z życia Polaków w Galicji przed wybuchem wojny, O chleb dla swoich (drukowana w odcinkach w „Dzienniku Polskim” w r. 1916), opowiadanie Pułkownik Wolski czyli udział Polaków w trzech wrogich armiach (Toledo 1917). O. pisał też wiele artykułów, korespondencji i felietonów propagujących politykę Wydziału Narodowego i Smulskiego. Z polecenia Wydziału dostarczył materiały historyczne o Polonii amerykańskiej do „Wielkiej Encyklopedii Polskiej” wydawanej w Szwajcarii.
W r. 1917 O. zetknął się z Ignacym Paderewskim, oferując mu swe usługi w sprawie agitacji wśród Polonii za wstępowaniem do armii polskiej. Od 3 X t. r. datuje się ich obfita korespondencja (pozostała w AAN). Później, w okresie Konferencji Pokojowej w Paryżu w r. 1919, O. przesłał Paderewskiemu cykl artykułów (9) odnośnie do granic Polski. Wysłał też wtedy serię artykułów o Polonii amerykańskiej dla prasy warszawskiej. Mając powierzone sobie przez Paderewskiego prowadzenie akcji politycznej wśród Polonii, O. rozpoczął kilkuletnią skomplikowaną grę wokół osoby Paderewskiego, nie pozbawioną elementów intryg. Utwierdzał Paderewskiego, już po jego wyjeździe z Polski, w przekonaniu o misji politycznej, jaką ma do spełnienia w Polsce. Zapewniał go, że przy odpowiednich funduszach, których dostarczy Polonia amerykańska, uda się zapewnić wspólną akcję grup prawicowych w Polsce. Podobnie zapewniał przywódców wychodźstwa o szansach politycznych Paderewskiego w kraju, uzależnionych jednak od pomocy finansowej Polonii. Wykazywał w tej działalności ogromną ruchliwość. Po spotkaniu z Paderewskim w r. 1920 w Europie apelował po powrocie do Stanów Zjednoczonych o zebranie funduszów i uzyskał wówczas przesłanie Paderewskiemu przez Wydział Narodowy 20 000 dolarów. Utrzymywał zimą 1920 i wiosną 1921 bliskie stosunki z prezesem Zjednoczenia Kapłanów Polskich w Ameryce bpem Pawłem Rhodem i wydawcą „Nowin Polskich” ks. Bolesławem Góralem, namawiając ich do forsowania zbiórki pieniędzy wśród duchowieństwa polskiego w Stanach Zjednoczonych na kampanię wyborczą w Polsce na rzecz Paderewskiego. W marcu 1921 Rhode zawiózł do kraju 30 000 dolarów, by zgodnie z życzeniem Paderewskiego przekazać je bpowi Józefowi Teodorowiczowi dla Edwarda Dubanowicza na cele Narodowego Zjednoczenia Ludowego i dla ks. Zygmunta Kaczyńskiego dla Chrześcijańskiej Demokracji. O. przesłał wówczas Sylwinowi Strakaczowi, agentowi (później sekretarzowi) Paderewskiego, serię artykułów głównie o Wydziale Narodowym dla dziennika „Rzeczpospolita”.
Latem t. r. O. spotykał się w Ameryce z ks. Stanisławem Adamskim, Stanisławem Głąbińskim, ks. Wacławem Blizińskim i posłem Narodowej Partii Robotniczej Józefem Zagórskim. Pomagał w ich staraniach o pomoc finansową wśród Polonii; jego zdaniem mieli oni być zjednani dla przyszłej kandydatury Paderewskiego w wyborach do Sejmu. Za główny cel swojej akcji stawiał – jak pisał 9 IX 1921 do Paderewskiego – «stworzenie funduszu milionowego do odniesienia zwycięstwa w duchu wielkiej idei narodowego odrodzenia pod wodzą Prezydenta» (t. j. Paderewskiego, byłego prezydenta rady ministrów). Zapewniał go, że zbierze taki fundusz, i radził odwlekać terminy płatności zadłużeń, wstrzymywać się z podpisywaniem kontraktów koncertowych i nie sprzedawać farm w Kalifornii. Zdołał nakłonić Smulskiego do wypłaty Paderewskiemu kredytu 25 000 dolarów na 6 miesięcy, co Paderewski potraktował zresztą jako pożyczkę osobistą. Przed wyjazdem do Polski O. rozmawiał też z delegatami Polskiego Stronnictwa Ludowego «Piast», m. in. z Janem Dąbskim. W Warszawie jesienią 1921 rozmawiał m. in. z S. Głąbińskim, Marianem Seydą, E. Dubanowiczem i Stanisławem Strońskim. Na wniosek O-ego przywiezione przez niego 5000 dolarów postanowiono obrócić na podtrzymanie deficytowej „Rzeczypospolitej”. Rozwijał też działalność we Lwowie i w Poznaniu.
Po powrocie do Stanów Zjednoczonych w początkach grudnia O. przesłał Paderewskiemu do Kalifornii projekt Apelu do Polaków w kraju. Apel ten, w ogóle nie zaakceptowany przez Paderewskiego, był wyrazem poglądów, przy których pomocy O. zamierzał mobilizować prawicę obozu narodowego w imię przywództwa Paderewskiego. Wyjazd O-ego do Polski, jak się wydaje, przyniósł bardzo nikłe rezultaty. Nie powiodły się też jego starania w Stanach Zjednoczonych o poparcie finansowe Polonii, co było wielkim zawodem dla Paderewskiego, który w związku z perspektywami politycznymi w Polsce odraczał kontrakty na tournée koncertowe. Niemniej w czasie spotkania w kwietniu 1922 udało się O-emu przekonać Paderewskiego o konieczności podjęcia działań w kraju, gdyż z tym zamiarem wyjechał O. niebawem do Europy. By uzyskać poparcie księży polskich w Ameryce, O. przedłożył w maju t. r. w Kurii watykańskiej memoriał postulujący m. in. zahamowanie antypolskiej działalności arcybpa Chicago G. Mundeleina i mianowanie czterech polskich biskupów w Stanach Zjednoczonych. W Rzymie spotkał się też z biskupami z Polski, przybyłymi na Kongres Eucharystyczny, odbył naradę z arcbpem Józefem Bilczewskim, najbardziej jego zdaniem, angażującym się po stronie Paderewskiego.
W czerwcu t. r. przyjechał O. do Polski. Wobec zbliżających się wyborów parlamentarnych zabiegał u przywódców grup prawicowych o zapewnienie wyboru Paderewskiego do Sejmu i jednocześnie apelował o pomoc finansową do księży polskich w Stanach Zjednoczonych. Paderewski, z którym O. spotkał się za granicą, nie zgodził się na postawienie swojej kandydatury. Nie sprzeciwił się natomiast ewentualności kandydowania na prezydenta RP. Wróciwszy do Polski, O. dwoił się i troił w zabiegach, by doszło do zgłoszenia kandydatury Paderewskiego w Zgromadzeniu Narodowym, by zmobilizować wszystkich jego zwolenników i zneutralizować przeciwników. W październiku apelował z Paryża do Polaków w Ameryce o pieniądze. Smulski przekazał wówczas 10 000 dolarów, od Paderewskiego zaś O. uzyskał 35 000 fr. Po przyjeździe do Polski nabrał jednak prawdopodobnie przekonania, iż należy liczyć się z porażką prawicy i kandydatury Paderewskiego. Nadto zrozumiał, że nazwisko Paderewskiego było dla przywódców bloku prawicowego jedynie atutem w grze politycznej. Winę za ten stan rzeczy O. przypisywał głównie nieuzyskaniu odpowiednich funduszy. Po zabójstwie Gabriela Narutowicza kandydatura Paderewskiego przed drugimi wyborami prezydenckimi została tylko raz wspomniana przez Strońskiego. O. jeszcze w okresie wyborów próbował montować nowe stronnictwo, niezależne finansowo w kraju i uważające Paderewskiego za swego patrona. Na większą akcję polityczną brak mu było gotówki i sprawa z czasem upadła. W lutym 1923 na polecenie kard. Edmunda Dalbora był O. w Rzymie, by udzielić dodatkowych wyjaśnień w sprawach kościelnych Polaków amerykańskich, ponownie przyjechał do Rzymu w sierpniu t. r.
Obok działalności politycznej O. zajmował się także sprawami finansowymi Paderewskiego. M. in. pod koniec 1922 r. i na początku 1923 r. podejmował starania w sprawie sprzedaży posiadłości Morges. W r. 1923 kontrolował stan finansów i administracji dziennika „Rzeczpospolita”, w której Paderewski miał 60% udziałów, badał sytuację hotelu «Bristol», gdzie do Paderewskiego należała większość udziałów. Doprowadził do wykupienia w r. 1924 przez Paderewskiego pozostałych akcji „Rzeczypospolitej” i prawie wszystkich akcji drukarni. W r. n., kiedy Paderewski, nie widząc już dla siebie perspektyw politycznych w Polsce, zrezygnował z własnego dziennika, zaczął O. z kolei zajmować się sprawą sprzedaży pisma i drukarni Wojciechowi Korfantemu, lecz Paderewski, m. in. wskutek zabiegów S. Strakacza, odwołał swoje pełnomocnictwa dla O-ego i transakcja odbyła się już bez jego udziału.
Paderewski stopniowo odsunął O-ego od prowadzonych w jego imieniu poczynań politycznych w Polsce i powierzał mu czasem pojedyncze akcje wśród Polonii. O. nastawił się teraz bardziej na działania propagandowe. Ogłosił broszury: Wychodźstwo i kraj ojczysty z powodu zjazdu wychodźstwa w Warszawie (Milwaukee 1925), Związek Narodowy Polski (Milwaukee 1927), o kandydacie partii republikańskiej na prezydenta Stanów Zjednoczonych Herbert Hoover (Chicago [1928]) i o Paderewskim Solidarność. W życiu wychodźstwa i w związku z umocnieniem niepodległości narodu (Milwaukee [1930]). W r. 1929 w Chicago ukazała się książka O-ego, pt. Helena Paderewska. Na piętnastolecie Jej pracy narodowej i społecznej 1914–1929, pełna uwielbienia dla opisywanej postaci. Przez wiele lat O. pracował nad wielką biografią Paderewskiego, podkreślającą zwłaszcza jego rolę polityczną. Dwutomowa książka, oparta na skrzętnie zbieranych dokumentach, zwłaszcza z okresu działalności Paderewskiego w Stanach Zjednoczonych w latach pierwszej wojny światowej, i na rozmowach z Paderewskim, ukazała się w l. 1939–40 w Chicago, pt. Ignacy Jan Paderewski i odbudowa Polski. W drugiej połowie lat trzydziestych O. prowadził już tylko sporadycznie sprawy Paderewskiego; w związku zaś z niepowodzeniami w załatwianiu kwestii podatkowych posiadłości w Kalifornii Paderewski odebrał mu całkowicie pełnomocnictwo do zajmowania się jakimikolwiek jego sprawami. Kontakty między nim a O-m były już bardzo oziębłe. W r. 1938 O. został wybrany wiceprezesem Polish Editors Association, organizacji grupującej polonijnych wydawców i dziennikarzy. Zmarł w r. 1943 w Chicago. Rodziny nie założył.
Bolek, Who’s who in Polish America, 1939, 1943; Wolanin A. S., Polonica Americana. Annotated catalogue of the Archives and Museum of the Polish Roman Catholic Union, Chicago 1950 s. 166–7; – Osada S., Prasa i publicystyka polska w Ameryce, Pittsbourgh 1930 s. 68; Paczkowski A., Ignacy Jan Paderewski i „Rzeczpospolita” (1920–1924), „Roczn. Hist. Czasopism. Pol.” T. 12: 1973 z. 3 s. 331–55; – Archiwum Polityczne Ignacego Paderewskiego, Wr. 1974 II–IV; – „Czas” 1889 nr 227, 1893 nr 248; – AAN: Archiwum I. J. Paderewskiego, sygn. 1563–1567.
Andrzej Piber